• de benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door de omvang en impact van de risico’s. Onder beschikbare weerstandscapaciteit wordt verstaan de middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt om risico’s te kunnen dekken. De hoogte van de beschikbare weerstandscapaciteit wordt bepaald door de reserves van de gemeente, o.a. de algemene reserve, de bestemmingsreserves grondexploitatie en strategische projecten. In de nota ‘weerstandsvermogen en risicomanagement 2006’ is vastgelegd dat ten aanzien van de risico’s een zekerheidspercentage wordt gehanteerd van 75-90%;
• het beleid van de gemeente Arnhem is gericht op een proactieve risicosturing, waarbij voortdurend de relatie met de beschikbare weerstandscapaciteit in ogenschouw wordt genomen. Het doel is daarbij om niet iedere tegenvaller direct van invloed te laten zijn op het lopende beleid, waardoor de reguliere dienstverlening niet in het gedrang komt;
• om de robuustheid van de financiële positie goed te beoordelen is het van belang om niet alleen naar het weerstandsvermogen te kijken, maar ook naar ratio's als de solvabiliteit en de netto schuldquote. Beide maken net als de weerstandsratio onderdeel uit van de met ingang van 2015 ingevoerde set van financiële kengetallen, die in de paragraaf Stresstest met elkaar in verband worden gebracht.

Op basis van het raadsbesluit d.d. 7 november 2016 'Resultaten onderzoek financiële positie gemeente Arnhem' is in lijn met de conclusies en aanbevelingen uit dit onderzoek besloten om de financiële soliditeit te verbeteren door:

• een weerstandsfactor vast te stellen met een bandbreedte (van 1 - 1,3);
• het stellen van een bovengrens van de netto schuldquote op 100%;
• het toevoegen van een positief treasuryresultaat aan de bestemmingsreserve kapitaallasten.

In de gemeentelijke verordening Financieel beleid en beheer gemeente Arnhem 2017 (artikel 11) zijn deze drie spelregels opgenomen.

Zekerheidspercentage en Weerstandsfactor

• om de financiële soliditeit te verbeteren is op basis van het raadsbesluit d.d. 7 november 2016 'Resultaten onderzoek financiële positie gemeente Arnhem' afgesproken om de ondergrens van het benodigde vermogen voortaan te berekenen met een zekerheidspercentage van 90%. De 90% norm kan worden uitgedrukt in een factor, de weerstandsfactor;
• de factor wordt berekend door de beschikbare weerstandscapaciteit te delen door de gewenste weerstands-capaciteit bij een zekerheidspercentage van 90%. Bij de weerstandsfactor wordt een bandbreedte gehanteerd tussen de 1 en 1,3;
• door het hanteren van een weerstandsfactor die tussen de 1 en de 1,3 moet liggen, moet een hoger weerstandsvermogen worden aangehouden en kunnen reserves minder snel worden aangewend voor (nieuw) beleid. Bij een lagere factor dan 1 is aanzuivering van de algemene reserve vereist. Indien de factor uitkomt boven de 1,3 dan kunnen reserves worden aangewend voor (nieuw) beleid.

• het weerstandsvermogen geeft de mate aan waarin de gemeente in staat is om financiële en budgettaire tegenvallers op te vangen;
• op basis van de Jaarrekening 2016 beschikt de gemeente over voldoende weerstandsvermogen. De beschikbare weerstandscapaciteit van € 50,1 miljoen is groter dan de benodigde weerstandscapaciteit van € 34,9 miljoen (90%). Ten opzichte van de 90%-grens is er sprake van € 15,2 miljoen ruimte.

• voor het bepalen van de benodigde weerstandscapaciteit is inzicht nodig in de omvang en de kans van voorkomen van de actuele risico’s. Deze risico’s zijn zo breed mogelijk geïnventariseerd. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de gemeentebrede risico’s en de risico’s die voortvloeien uit de grondexploitatie en grote projecten (zie ook paragraaf grondbeleid);
• niet alle risico’s doen zich echter tegelijkertijd en in volle omvang voor. Bij de kansberekeningen wordt dan ook een groot aantal schattingen van de totale schadelast van het gehele risicoprofiel gemaakt waarbij rekening wordt gehouden met de kans op optreden van een risico en met het feit dat het schadebedrag per risico kan variëren;
• een zekerheidspercentage van 90% bij het huidige risicoprofiel wil zeggen dat in 90% van alle schattingen van de totale schadelast van het risicoprofiel de totale schadelast kleiner is dan of gelijk aan het bedrag van € 34,9 miljoen. 10% Van de uitkomsten van de schattingen zijn groter dan dit bedrag.

In de volgende tabel is samenvattend de ontwikkeling van de benodigde weerstandscapaciteit opgenomen.

• het risicoprofiel is voortdurend aan verandering onderhevig. Uit de bovenstaande tabel blijkt dat de benodigde weerstandscapaciteit voor de gemeentebrede risico’s met € 16,7 miljoen is gestegen ten opzichte van de MJPB 2016-2019 en met € 9,0 miljoen is gestegen ten opzichte van Turap 2-2016;
• bij de Turap 2-2016 is ten opzichte van de MJPB 2016-2019 een stijging van de benodigde weerstandscapaciteit te zien van € 7,7 miljoen. De belangrijkste oorzaak van deze stijging was een  toename door risico's met betrekking tot niet te realiseren taakstellingen, taakstelling verzelfstandigingen en frictiekosten verzelfstandigingen. Een deel van de risico's met betrekking tot niet te realiseren taakstellingen zijn komen te vervallen. Voor de frictiekosten verzelfstandigingen is een bestemmingsreserve gevormd.

De verandering in de benodigde weerstandscapaciteit is het gevolg van het inventariseren van nieuwe risico’s, het treffen van beheersmaatregelen, het actualiseren van de risicoscore op basis van nieuwe inzichten en/of gebeurtenissen en veranderingen in de in- en externe omgeving.

Dit laat de volgende vergelijking zien:

• het risicoprofiel in de MJPB 2016-2019 omvatte 62 risico’s. Dat steeg tot 72 risico’s in de Turap 2-2016 en is gedaald tot 65 in de huidige jaarrekening;
• wanneer er een vergelijking wordt gemaakt met Turap 2-2016 (het laatst actuele rapportagemoment) en het nu voorliggende Jaarverslag 2016, hebben de volgende mutaties in de risico’s plaatsgevonden. In het risicoprofiel zijn 6 nieuwe risico’s toegevoegd, 13 risico’s zijn komen te vervallen en 11 risico’s zijn gewijzigd.

De belangrijkste veranderingen zijn in de volgende tabel aangegeven.

Ruimtelijke projecten zoals grondexploitaties, grote infrastructurele werken en herontwikkeling van stadsdelen zijn altijd omgeven met risico’s. Risico’s van operationele aard, strategische risico’s maar zeker ook exogene risico’s, zoals de huidige economische omstandigheden, waarop de gemeente niet of nauwelijks kan sturen.

Op de lopende projecten worden regelmatig analyses uitgevoerd om risico’s te identificeren die het bereiken van de projectdoelen in de weg kunnen staan. Daar hoort ook bij het formuleren en doorvoeren van maatregelen om de effecten van die risico’s voor het project te verkleinen.

De risico’s en onzekerheden rond de begrote inkomsten en uitgaven, maar ook rond de projectplanningen, worden binnen bandbreedtes op basis van simulatie gekwantificeerd in de benodigde weerstandscapaciteit;
voor een uitgebreidere omschrijving en verklaring van de risico’s, de financiële positie, de ontwikkeling van de benodigde weerstandscapaciteit en scenario’s van het grondbedrijf wordt verwezen naar de paragraaf Grondbeleid.

De Turap 2-2016 laat een daling zien van de benodigde weerstandscapaciteit voor het grondbedrijf met € 15,4 miljoen (90%) ten opzichte van de MJPB 2016-2019. Dit had te maken met:
de afwaardering Kleefse Waard; de afname van de overige GREX risico's door afname van het volume en aanpassingen bandbreedte; en een daling van het risico op de niet in exploitatie genomen gronden.

Een duidelijke daling is in dit jaarverslag te zien van de benodigde weerstandscapaciteit voor de risico's grondexploitatie,  € 9,3 miljoen bij 90% ten opzichte van de Turap 2-2016. Het risico is fors afgenomen  door enerzijds de afname van het volume (ca. € 7 miljoen) en anderzijds door gewijzigde parameters (ca. € 2,5 miljoen).

De weerstandscapaciteit bestaat uit middelen die kunnen worden ingezet voor het afdekken van negatieve financiële effecten als gevolg van risico’s die manifest zijn. De beschikbare weerstandscapaciteit ziet er als volgt uit (zie navolgende tabel).

Met deze middelen kunnen de tegenvallers bekostigd worden. De overige bestemmingsreserves, de stille reserves, de onbenutte belastingcapaciteit en vanaf 2013 de toekomstige winstpotentie Grex worden niet meegenomen voor het bepalen van de beschikbare weerstandscapaciteit.

De beschikbare weerstandscapaciteit bedraagt  € 50,1 miljoen.
Dit is ten opzichte van de Turap 2-2016 een toename van ca. € 5,4 miljoen.

De stijging van de beschikbare weerstandscapaciteit ten opzichte van Turap 2-2016 wordt vooral veroorzaakt door de toevoeging van de begrote mutaties 2017 in de algemene reserve aan de beschikbare weerstandscapaciteit.
Anderzijds ontstaat er een stijging doordat de bestemmingsreserves grondbedrijf, die nihil waren, in 2016 weer opgebouwd zijn.

Hierna worden de verschillende onderdelen nader uiteengezet.

In de volgende tabel is de ontwikkeling van de Algemene Reserve weergegeven.

De stand van de Algemene Reserve bedraagt € 43,7 miljoen na verwerking van het resultaat 2016.
In de Algemene reserve zijn de volgende grote mutaties meegenomen:

Bestemmingsreserve frictiekosten verzelfstandigingen            

• bij de Perspectiefnota 2016 is besloten tot vorming van een bestemmingsreserve voor de Frictiekosten verzelfstandigingen. Hiervoor is een bedrag van € 10,7 miljoen ten laste van de algemene reserve gebracht;

ISV middelen

• ISV middelen in 2016 zijn in de voorgaande begrotingen gepresenteerd ten gunste van het beschikbare weerstandsvermogen Grondexploitatie. Gezien de bredere mogelijkheid tot inzet op de diverse beleidsvelden vanuit de Algemene Reserve zijn deze middelen in 2016 voor een bedrag van € 5,4 miljoen ten gunste van de Algemene Reserve gebracht.

Deze reserves hebben nog geen specifieke doelbestemming en worden derhalve wel betrokken in de berekening van de beschikbare weerstandscapaciteit.

Het grondbedrijf had in 2015 geen reserves. Aangezien in 2016 een positief resultaat  is behaald binnen het grondbedrijf kunnen daarmee ook de reserves weer worden opgebouwd om eventuele financiële tegenvallers in de toekomst eerst zelf op te kunnen vangen, voordat een beroep wordt gedaan op de Algemene reserve.

De bestemmingsreserve voorstudie wordt ten eerste aangevuld tot € 33.000. Daarnaast wordt € 740.000 toegevoegd aan de bestemmingsreserve strategische posities.

In de berekening van de beschikbare weerstandscapaciteit worden de begrote dotaties en onttrekkingen in de Algemene reserve meegenomen. Daarnaast bestaat de begrote beschikbare weerstandscapaciteit uit de post onvoorzien en de post strikt onvermijdbaar.